Xác định thứ tự pha ? Nguyên lý đo và xác định thứ tự pha

Việc nhận biết và kiểm tra thứ tự pha không khó, nhưng đòi hỏi người vận hành phải hiểu rõ nguyên lý và sử dụng đúng phương pháp. Với những thiết bị hiện đại, quy trình này đã trở nên đơn giản và nhanh chóng hơn rất nhiều. Bài viết sẽ giúp bạn có thêm kiến thức cơ bản để áp dụng hiệu quả trong công việc hàng ngày.  

Trước hết, thứ tự pha là gì ?

Thứ tự pha (trình tự pha) là thứ tự mà các điện áp pha riêng lẻ trong hệ thống điện ba pha đạt giá trị cực đại của chúng. Nó quyết định hướng quay của động cơ ba pha và đảm bảo hoạt động chính xác cho các thiết bị điện trong hệ thống.  

Trong một hệ thống ba pha, ba dòng điện phải có cùng cường độ, tần số và độ lệch pha chính xác 120 độ so với nhau. Khi dòng điện chạy qua các cuộn dây, thứ tự của các dây dẫn đầu vào sẽ xác định hướng của từ trường được tạo ra. Nếu thứ tự pha bị sai, động cơ có thể quay ngược chiều, gây ảnh hưởng đến hiệu suất hoặc thậm chí làm hỏng thiết bị.

Tại sao việc xác định thứ tự pha lại quan trọng

Trong hệ thống điện ba pha, việc xác định thứ tự pha đóng vai trò rất quan trọng, bởi nó quyết định sự hoạt động chính xác của các thiết bị điện. Nếu thứ tự pha bị sai, động cơ có thể quay sai hướng, ảnh hưởng đến hiệu suất, tiềm ẩn nguy cơ gây hư hỏng thiết bị hoặc mất an toàn trong vận hành.  

Không chỉ dừng lại ở đó, việc xác định đúng thứ tự pha còn là yếu tố then chốt khi kết nối các hệ thống điện ba pha lại với nhau. Nếu các pha không đồng bộ, hiện tượng xung đột pha có thể xảy ra, gây ra sự cố nghiêm trọng cho toàn bộ hệ thống.  

Chính vì vậy, trong quá trình thiết kế, lắp đặt và bảo trì, việc kiểm tra và đảm bảo đúng thứ tự pha là yêu cầu bắt buộc, giúp hệ thống điện vận hành ổn định và an toàn.  

Nguyên lý đo thứ tự pha mà bạn nên biết 

Hiện nay, hai loại máy phổ biến để phát hiện thứ tự pha trong hệ thống điện ba pha là loại quay và loại tĩnh. Mỗi loại có nguyên lý hoạt động riêng, phù hợp với từng ứng dụng cụ thể.  

Nguyên lý đo của đồng hồ chỉ thị pha loại quay  

Đồng hồ chỉ thị pha loại quay hoạt động dựa trên nguyên lý của động cơ cảm ứng. Tương tự như động cơ ba pha, khi các pha R, Y, B được cấp đúng trình tự, đồng hồ sẽ quay theo chiều kim đồng hồ, biểu thị rằng thứ tự pha là chính xác.  

Ngược lại, nếu trình tự pha bị đảo, chiều quay của đồng hồ sẽ ngược kim đồng hồ, đồng thời cảnh báo người dùng về nguy cơ sai thứ tự pha. Điều này rất quan trọng vì sai lệch trình tự pha có thể ảnh hưởng lớn đến hoạt động của động cơ hoặc gây hỏng hóc cho các thiết bị khác trong hệ thống.  

Nguyên lý đo của đồng hồ chỉ thị pha loại tĩnh  

Loại tĩnh sử dụng các thành phần như đèn, cuộn cảm hoặc tụ điện để kiểm tra thứ tự pha. Trong đó:  

- Một đèn được kết nối với pha R, đèn thứ hai với pha Y, và cuộn cảm hoặc tụ điện sẽ nối với pha B.  

- Nếu cuộn cảm được sử dụng, khi thứ tự pha đúng, đèn kết nối với pha Y sẽ sáng hơn đèn pha R. Ngược lại, nếu thứ tự pha sai, đèn pha R sẽ sáng hơn.  

Trong trường hợp dùng tụ điện, nguyên lý sáng của đèn cũng sẽ thay đổi: khi thứ tự pha đúng, đèn R sáng hơn đèn Y, còn khi thứ tự pha sai, đèn Y sẽ sáng hơn hoặc đèn R có thể tắt hoàn toàn.  

Cách xác định thứ tự pha chuẩn như chuyên gia 

Việc xác định thứ tự pha là một bước quan trọng trong hệ thống điện ba pha. Hiện nay, các kỹ thuật và thiết bị chuyên dụng như máy đo sóng, máy phân tích mạng điện, hay phần mềm hỗ trợ được sử dụng để đảm bảo tính chính xác. Tuy nhiên, một số phương pháp đơn giản cũng có thể giúp kiểm tra thứ tự pha nhanh chóng.  

1. Phương pháp quan sát bằng mắt

Xác định thứ tự pha bằng mắt là một cách đơn giản nhưng hữu ích trong nhiều trường hợp, đặc biệt là khi không có thiết bị đo chuyên dụng. Cách này dựa vào việc phân biệt màu sắc của các pha trong hệ thống điện ba pha, thường được ký hiệu là R (đỏ), Y (vàng), và B (xanh lam).  

Bạn cần sử dụng một cặp đầu dò được đánh dấu rõ ràng, ví dụ như màu đỏ và xanh lam. Đặt hai đầu dò này lần lượt lên các pha và quan sát sự thay đổi màu sắc khi di chuyển chúng giữa các pha. Nếu thứ tự pha đúng, khi di chuyển từ pha R sang Y, màu sắc sẽ chuyển từ đỏ sang vàng, và từ Y sang B sẽ chuyển tiếp sang xanh lam.  

Nếu màu sắc không thay đổi theo trình tự R-Y-B mà bị đảo lộn, bạn có thể xác định rằng thứ tự pha chưa chính xác.  

* Hạn chế của phương pháp:

Dù tiện lợi, phương pháp này có độ chính xác thấp và dễ bị ảnh hưởng bởi điều kiện ánh sáng, khả năng quan sát của người thực hiện, hoặc việc đầu dò không được đánh dấu rõ ràng. Do đó, nó chỉ nên được xem như một cách kiểm tra sơ bộ hoặc bổ trợ cho các thiết bị đo lường chuyên dụng.  

2. Cách xác định thứ tự pha bằng bút thử điện

Xác định thứ tự pha bằng bút thử điện là phương pháp đơn giản và thông dụng trong các ứng dụng điện, phù hợp để kiểm tra nhanh trong các hệ thống không quá phức tạp. Dưới đây là các bước thực hiện:  

Bước 1: Đảm bảo an toàn trước khi bắt đầu. Kiểm tra kỹ rằng mạch điện đã được ngắt điện và không còn điện áp nguy hiểm.  

Bước 2: Chuẩn bị bút thử điện. Kết nối bút thử điện vào hệ thống cần kiểm tra.  

Bước 3: Thử từng pha. Lần lượt đặt bút thử điện vào từng dây pha trong hệ thống. Quan sát phản hồi của bút thử điện, nếu đèn sáng ở một pha nào đó, bạn đã xác định được dây pha tương ứng.  

Bước 4: Kiểm tra lại. Sau khi xác định sơ bộ thứ tự pha, hãy kiểm tra lại một lần nữa để đảm bảo rằng các pha được kết nối đúng trình tự.  

Lưu ý:  

Phương pháp này chỉ mang tính chất cơ bản và phù hợp cho các hệ thống nhỏ hoặc ít yêu cầu độ chính xác cao. Đối với các ứng dụng phức tạp hoặc yêu cầu sự chính xác tuyệt đối, nên sử dụng các thiết bị chuyên dụng như máy đo thứ tự pha hoặc đồng hồ xoay chiều để đảm bảo kết quả chính xác nhất.

3. Cách xác định thứ tự pha bằng máy đo thứ tự pha

Máy đo thứ tự pha là thiết bị chuyên dụng, hỗ trợ xác định trình tự pha trong các hệ thống điện xoay chiều, đồng thời kiểm tra hướng quay của động cơ hoặc phân biệt thứ tự pha khi lắp đặt các hệ thống điện áp cao, thấp, hoặc các thiết bị bảo vệ quá tải và lệch pha. Dưới đây là các bước thực hiện chi tiết:  

Bước 1: Kiểm tra hoạt động của máy đo  

Trước khi tiến hành đo, hãy kiểm tra tính ổn định của thiết bị bằng cách:  

- Sử dụng kẹp có mỏ kẹp cá sấu để kết nối vào nguồn điện xoay chiều (AC) có điện áp khoảng 70V.  

- Quan sát đèn báo hiệu trên máy:  

  - Đèn sáng: Thiết bị hoạt động bình thường, sẵn sàng sử dụng.  

  - Đèn không sáng: Máy có thể đã bị lỗi, cần sửa chữa hoặc thay thế trước khi sử dụng.  

Bước 2: Kiểm tra dây dẫn có đang hoạt động  

Sử dụng kẹp đo điện áp để kiểm tra dây dẫn. Kết quả sẽ hiển thị như sau:  

- Kẹp R (đỏ): Hiển thị chỉ báo RS.  

- Kẹp S (trắng): Hiển thị đồng thời chỉ báo RS và ST.  

- Kẹp T (xanh lục): Hiển thị chỉ báo ST.  

Việc này giúp xác định rằng các dây pha đều có điện và sẵn sàng để kiểm tra thứ tự pha.  

Bước 3: Tiến hành đo thứ tự pha 

Kết nối các đầu kẹp của máy đo vào dây dẫn của hệ thống điện 3 pha (bên ngoài lớp cách điện) theo trình tự và thực hiện như sau:  

- Quan sát đèn báo điện áp: Nếu đèn báo của cả hai dây RS và ST sáng, điều này xác nhận rằng các pha đều đang hoạt động.  

- Kiểm tra chỉ báo thứ tự pha: Nếu đèn hoặc màn hình hiển thị nhấp nháy theo thứ tự mũi tên (RST), tức là thứ tự pha đã kết nối đúng. Đồng thời, thiết bị sẽ phát ra tiếng bíp thông báo ngắt quãng.  

Lưu ý:  

Sử dụng máy đo thứ tự pha giúp đảm bảo kết nối chính xác vàhạn chế tối đa các rủi ro khi lắp đặt và vận hành hệ thống điện 3 pha